Η ψυχολογική εκτίμηση ενός παιδιού έχει ως σκοπό να αναγνωρίσει το πρόβλημα, να αναζητήσει τους πιθανούς αιτιολογικούς παράγοντες και να σχεδιάσει με το παιδί και την οικογένεια τον κατάλληλο τρόπο αντιμετώπισης και θεραπείας. Είναι σημαντικό να στοχεύουμε όχι μόνο στην απαρίθμηση και την καταγραφή συμπτωμάτων, αλλά στην εκτίμηση της συνολικής λειτουργικότητας του παιδιού.
Η λήψη του παιδοψυχιατρικού ιστορικού περιλαμβάνει το παρόν πρόβλημα, το οικογενειακό ιστορικό, το ατομικό ιστορικό, πληροφορίες για τη σύλληψη και την εγκυμοσύνη, το αναπτυξιακό ιστορικό, το ιστορικό της σωματικής κατάστασης και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του παιδιού.
Η ιδιαιτερότητα του παιδοψυχιατρικού ιστορικού είναι ότι λαμβάνεται από τους γονείς και όχι από τον ίδιο τον ασθενή.
Κατά τη λήψη του ιστορικού συζητείται με τους γονείς το παρόν πρόβλημα και το αίτημα για το οποίο απευθύνονται στον παιδοψυχίατρο. Στη συνέχεια, ζητούνται πληροφορίες για τα αναπτυξιακά στάδια του παιδιού και τη θέση του στην οικογένεια, αλλά και την ευρύτερη κοινωνική ομάδα (φίλοι, σχολείο). Η παρουσία και των δύο γονέων, η οποία θεωρείται απαραίτητη, δίνει τη δυνατότητα να εκτιμηθούν οι οικογενειακές σχέσεις και αλληλεπιδράσεις.
Η πλέον επιτυχής έκβαση της πρώτης συνέντευξης με τους γονείς είναι η αίσθηση των γονέων ότι έχουν βρει έναν σύμμαχο που θα τους βοηθήσει στα προβλήματα του παιδιού τους. Ο κλινικός, χωρίς να είναι απόμακρος συναισθηματικά, τοποθετείται στην κατάλληλη απόσταση που θα του επιτρέψει να ασκήσει τις επιστημονικές του γνώσεις.
Συνήθως, η κλινική εξέταση του παιδιού γίνεται μέσα σε ένα δωμάτιο παιχνιδιού. Ο χώρος είναι εξοπλισμένος με κάποια βασικά παιχνίδια (π.χ., κούκλες, αυτοκινητάκια, ζώα, στρατιωτάκια, παζλ, μπογιές, μαρκαδόρους και πλαστελίνη). Οι διαδικασίες αξιολόγησης ποικίλλουν, ανάλογα με την ηλικία του ασθενή (βρέφος, παιδί προσχολικής, σχολικής ηλικίας, προ-έφηβος/έφηβος).
Οι συχνότερα χρησιμοποιούμενες τεχνικές για τη συλλογή πληροφοριών κατά τη συνέντευξη με το παιδί είναι το γράψιμο και η ζωγραφική, η αφήγηση ιστορίας, τα παιχνίδια και η χρήση άλλων υλικών.
Για να γίνει η διαγνωστική εκτίμηση του παιδιού απαιτούνται περισσότερες από μια συναντήσεις. Την πρώτη φορά το παιδί βρίσκεται σε έναν άγνωστο χώρο μπροστά σε έναν άγνωστο ενήλικα και χρειάζεται χρόνο για να κάνει το μη οικείο, γνωστό.
Στην κλινική εξέταση του εφήβου είναι απαραίτητο να δοθεί η διαβεβαίωση για την εχεμύθεια και το απόρρητο, αλλά θα πρέπει, επίσης, να επισημανθεί ότι αν συντρέχει λόγος, θα ενημερωθούν οι κηδεμόνες.
Ο διαγνωστικός κύκλος είναι σημαντικός γιατί κατά τη διάρκειά του κτίζεται η θεραπευτική συμμαχία. Το παιδί νιώθει ότι απέκτησε έναν ενήλικα σύμμαχο που μπορεί να στηριχθεί πάνω του για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα του.
Η ψυχοθεραπεία αναφέρεται ως η δια του λόγου θεραπεία των ψυχολογικών προβλημάτων. Ανάλογα με τον ασθενή (παιδί ή ενήλικα), τον τύπο και τη σοβαρότητα της διαταραχής, καθώς και το πλαίσιο της παρέμβασης, υπάρχουν πολλές μορφές ψυχοθεραπείας που βασίζονται σε διάφορες θεωρητικές προσεγγίσεις και σε διαφορετικές πρακτικές.
Στην παιδική ηλικία η ψυχοθεραπεία ενδείκνυται για παιδιά με ψυχικές διαταραχές που φαίνονται να είναι επίμονες και να εμποδίζουν τις δυνάμεις ωρίμανσης και ανάπτυξης. Προτείνουμε ψυχοθεραπεία σε ένα παιδί όταν οι συμπεριφορικές ή/και οι συναισθηματικές του εκδηλώσεις επηρεάζουν αρνητικά ή αναστέλλουν την ανάπτυξη των γνωστικών του ικανοτήτων και την κοινωνική του προσαρμογή και όταν προκαλούν στο ίδιο και στο περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει ουσιαστική και επαναλαμβανόμενη ψυχική δυσφορία. Για να είναι δυνατή μία ψυχοθεραπεία παιδιού ή εφήβου, η οικογένεια θα πρέπει να μπορεί να παρέχει ικανό βαθμό φροντίδας και σταθερότητας, καθώς, επίσης, το παιδί να έχει κίνητρο και επαρκές γνωστικό επίπεδο.
Οι ψυχοθεραπευτικές μέθοδοι ποικίλλουν, ανάλογα με τη θεωρητική κατεύθυνση του θεραπευτή. Υπάρχουν τρεις βασικές θεωρητικές κατευθύνσεις εκ των οποίων απορρέουν διαφόρων ειδών ψυχοθεραπείες (ατομική, ομαδική, οικογενειακή, βραχεία, παιγνιοθεραπεία, κτλ.
Τον σημαντικότερο ρόλο – οποιαδήποτε και αν είναι η θεραπεία που θα ακολουθηθεί – παίζει η θεραπευτική σχέση. Πρέπει να έχει εξασφαλιστεί η θεραπευτική συμμαχία τόσο από τους γονείς όσο και από το παιδί για να μπορέσει να ολοκληρωθεί η θεραπεία.
Η μεγάλη διαθεσιμότητα του θεραπευτή, τόσο ψυχική όσο και πρακτική, είναι απαραίτητο στοιχείο για την εγκατάσταση της σχέσης του με το παιδί. Προέχει η επιθυμία να κατανοήσουμε και μετά να θεραπεύσουμε.
Ξεκινάμε, πάντα, εκτιμώντας τις ψυχικές δυνατότητες του παιδιού να συνδιαλεχθεί με το πρόβλημα του. Εντοπίζεται όχι μόνο η παθολογία του παιδιού, αλλά παράλληλα και οι υγιείς πλευρές της προσωπικότητάς του. Δεν παραγνωρίζεται η σημασία των εξωτερικών παραγόντων. Είναι αυτονόητο ότι η θετική στάση των γονέων προς τη θεραπεία θα διευκολύνει και το παιδί να επενδύσει στη θεραπεία χωρίς αναστολές.
Η σταθερότητα και η κανονικότητα των συναντήσεων είναι απαραίτητες. Βασική προϋπόθεση για κάθε θεραπεία αποτελεί επίσης το σταθερό πλαίσιο. Τα παιχνίδια, το δωμάτιο και ο ίδιος ο θεραπευτής αποτελούν μέρος του πλαισίου. Οι επιλογές υλικών παιχνιδιού ποικίλλουν και αλλάζουν συχνά, ανάλογα με τη μορφή της θεραπείας, αλλά και την εμπειρία του θεραπευτή.
Συνήθως χρησιμοποιούνται χαρτιά, μολύβια, μαρκαδόροι, χρώματα, ψαλίδια, πλαστελίνη, οικογένειες με κούκλες διαφόρων φύλων, κουκλόσπιτο με έπιπλα, ζώα, μπάλα, εργαλεία, αυτοκίνητα, αεροπλάνα, σκεύη φαγητών, κουζινικά και πλαστικά φαγητά. Τα παιχνίδια συνήθως δεν έχουν κανόνες, έτσι ώστε το παιδί να μπορεί να διαθέσει όλη τη φαντασία του. Προτείνονται όμως και παιχνίδια με κανόνες έτσι ώστε το παιδί να δοκιμαστεί στην τήρηση τους και στην πιθανή ματαίωση όταν χάνει.
Το θεραπευτικό παιχνίδι λαμβάνει χώρα μέσα σε ένα ασφαλές και άνετο δωμάτιο παιχνιδιού που επιτρέπει στον θεραπευτή να παρατηρεί τις επιλογές, τις αποφάσεις και τον τρόπο παιχνιδιού του παιδιού. Στόχος είναι να μάθει το παιδί να εκφράζει τον εαυτό του με πιο υγιείς τρόπους, να επικοινωνεί και να σχετίζεται καλύτερα, να αναπτυχθεί η ενσυναίσθησή του, να αλλάξει τη συμπεριφορά του και να ανακαλύψει νέους και πιο θετικούς τρόπους επίλυσης των προβλημάτων.